Johannes Fontanus(1545 Soller, zuidoostelijk van Aken, in het hertogdom Gulik

Johannes Fontanus was geboren in Soller, dat zuidoostelijk van Aken ligt, in het hertogdom Gulik (Duits: Jülich). Hij studeerde theologie in Genève, waar Th. Beza de academische scepter zwaaide. Daarna in Heidelberg, waar hij Zacharias Ursinus als leermeester had; waarschijnlijk was het deze docent die hem voorstelde zijn familienaam Puts te veranderen in Fontanus. Hij werd na zijn studie predikant in de omgeving van Worms, vanwaar hij al vrij snel door graaf Jan van Nassau-Dillenburg werd betrokken in diens streven om Gelderland (waar graaf Jan stadhouder werd) te reformeren. Zo diende Fontanus de kerk van Arnhem (en daarmee Gelderland) van 1578-1615. Arnhem maakte ook een beeldenstorm mee, o.a. in de Minderbroederkerk, waar Fontanus als eerste een gereformeerde preek hield in september 1578. Hij preekte eerst vaak in het plat-Duits, maar omdat niet iedereen dat verstond werd het meer en meer Nederlands. 

Fontanus preekte volgens de methode van de door de Zwitserse reformator Huldrych Zwingli gehanteerde methode van de lectio continua, waarbij een Bijbelboek in zijn geheel werd bepreekt. Volgens oude bronnen deed hij dat analytisch en praktisch, zodat iedere kerkganger werd aangesproken. 

De opbouw van de Gereformeerde Kerk in Gelderland was een van grote doelen van graaf Jan van Nassau en daarin nam Fontanus de centrale plaats in, ook toen Jan van Nassau terugkeerde naar de Dillenburg. De eerste synode van Gelderland werd onder ;leiding van Fontanus gehouden in Arnhem, 1579. Van verscheidene synoden na die tijd was Fontanus ook voorzitter. Ook werd hij benoemd tot ‘inspecteur’ voor de kerken van de Over-Veluwe en later ook van de Neder-Veluwe (langs de Zuiderzee). Het werk dat hij daar deed had in die zin veel betekenis, dat er gaandeweg een levensstijl doorbrak die gekenmerkt werd door een leven dichtbij de Bijbel, een voorbode van een precieze levensstijl bekend werd als die van de Nadere Reformatie.

Fontanus heeft zich tevens ingezet voor het onderwijs op gymnasiaal en academisch niveau: Arnhem kreeg een gymnasium (Latijnse School) en Harderwijk werd verrijkt met een hogeschool. Hierdoor werd continuïteit van de opleiding tot predikant versterkt, hoewel er uiteraard ook gedacht werd aan de studie in de rechten en de medicijnen. 

In de kerkelijke en religieuze verhouding was Fontanus consequent gereformeerd: hij bestreed een vrijdenker als Caspar Coolhaes, ook de leer en praktijk van de wederdopers (rond de figuur Wilhelm van Bleeck), van de nog altijd aanwezige Rooms-katholieke geestelijkheid, en ook van de opkomende beweging van de Arminianen of Remonstranten. Dat laatste werd een zaak die volgens Fontanus moest worden behandeld op een nationale synode. Of deze kerkvergadering er ooit zou komen was eerst nog zeer de vraag , ook omdat er in Gelderland – met tamelijk veel Remonstrantse voorgangers – heel verschillend over gedacht werd. 

Toen Fontanus oud geworden was, had hij drie Remonstrants-gezinde collega’s in Arnhem, namelijk ds. Henricus Meiling(ius), ds. Henricus Brumanus, en ds. Engelbertus Aegidii van Engelen. Vooral omdat Meiling zich eerst als een felle Contra-Remonstrant had gepresenteerd, maar zich al spoedig, onder invloed van Oldenbarnevelt, bij de Remonstranten had aangesloten, gaf het Fontanus veel zorgen over de toekomst van de Gereformeerde religie in Gelderland. Delen van de Veluwe en bijna geheel de Betuwe kwamen steeds meer onder Remonstrantse invloed. Bovendien waren de verhoudingen binnen de kerk van Arnhem verslechterd, zo niet verziekt. Fontanus schreef aan zijn vriend Lubbertus: ‘Nooit heeft het er met de rechtzinnige kerk zo uitgezien als tegenwoordig. Wat zal bij de politieke overheid het oordeel zijn over de gewichtigste punten der theologie? En wij, die tevoren herders waren over de kudde van de Here Christus, zullen wij voortaan schapen zijn onder het gezag van de overheid?’  

In deze moeilijk te accepteren situatie overleed Johannes Fontanus in Arnhem op 22 november 1615. Hij stierf in de rotsvaste overtuiging dat God regeert. 

Literatuur 

P.H.A.M. Abels                    ‘Henricus Meiling’; in: BLGNPdeel 3

G.P. van Itterzon                  ’Johannes Fontanus’; in: BLGNPdeel 2

A.E.M. Janssen en Kosterus van Manen                ohannes Fontanus. Een Gelders predikant in dienst van deorthodoxie. [1545-1615.                              Nijmegen 2015

L.H. Wagenaar                    De Hervormer van Gelderland: Levensbeschrijving van Johannes Fontanus.Kampen 1898